Volendam is een van de meest karakteristieke bezienswaardigheden van Nederland, maar er is zoveel meer te ontdekken dan alleen de toeristische highlights. Verscholen achter de drukke haven en traditionele fotostudio’s gaat een authentiek dorp schuil met rijke tradities, verborgen steegjes en lokale geheimen die wachten om ontdekt te worden. In deze insider’s gids nemen we je mee naar het échte Volendam.
Inhoudsopgave
De verborgen geschiedenis van Volendam
Van vissersdorp tot toeristische trekpleister
Voordat Volendam uitgroeide tot een van Nederlands bekendste toeristische bestemmingen, was het een bescheiden vissersdorp waar het leven volledig draaide om de Zuiderzeevisserij. De geschiedenis gaat terug tot de 14e eeuw, toen de eerste vissers zich vestigden aan wat toen nog een dam in de Zuiderzee was. De naam ‘Volendam‘ verwijst naar deze opgevulde dam die werd aangelegd nadat de oorspronkelijke haven van Edam verzandde.
Het dorp behield eeuwenlang zijn visserijkarakter, totdat aan het eind van de 19e eeuw de eerste toeristen het pittoreske plaatsje ontdekten. De traditionele klederdracht, de gemoedelijke sfeer en het fotogenieke havengebied trokken steeds meer bezoekers.
Toch bleef achter de toeristische façade het authentieke vissersleven gewoon doorgaan – een tweeledigheid die het dorp tot op de dag van vandaag kenmerkt.
De vergeten kunstenaarskolonie
Wat veel bezoekers niet weten is dat Volendam rond 1880 uitgroeide tot een levendige kunstenaarskolonie. Het waren de schilders van de Haagse School die als eersten de schoonheid van het vissersdorp ontdekten. Ze vonden in Volendam precies wat ze zochten: authentiek Hollands leven, karakteristieke gezichten en schitterende lichtval over het water.
Het beroemde Hotel Spaander, gebouwd in 1881, werd het centrum van de kunstenaarskolonie. Kunstenaars uit heel Europa verbleven hier, waaronder grote namen als Picasso en Renoir. Als betaling voor hun verblijf lieten veel kunstenaars werk achter – nog steeds hangt er een indrukwekkende collectie in het hotel.
De kunstenaars droegen bij aan de internationale bekendheid van Volendam en hun erfenis is overal in het dorp terug te vinden, al weten weinig toeristen dit verhaal.
Authentieke buurten ontdekken
Het oude dorp zonder toeristen
Wie enkele straten van de haven wegloopt, ontdekt een totaal ander Volendam. Hier geen souvenirwinkels of visrestaurants, maar smalle straatjes waar het authentieke dorpsleven zich afspeelt. Oude dames zitten op bankjes voor hun deur, kinderen spelen op straat en de was wappert tussen de huizen – precies zoals het al eeuwen gaat.
Het kloppend hart van dit ‘andere‘ Volendam is het Sint Vincentiusplein met de imposante katholieke kerk. Op zondag stroomt het plein vol met kerkgangers, waarvan sommige oudere dames nog in klederdracht.
De winkeltjes en cafés rond het plein zijn op toeristen maar richten zich op de lokale bevolking. Hier proef je het échte Volendammer leven.
De karakteristieke steegjes van het Doolhof
Een van de meest karakteristieke buurten is het Doolhof, een wirwar van smalle steegjes en kleine vissershuisjes uit de 17e eeuw. De naam is toepasselijk – zonder plattegrond raak je hier gemakkelijk de weg kwijt. Oorspronkelijk woonden hier de armste vissers, die hun huisjes dicht op elkaar bouwden om elkaar warm te houden in de koude winters.
Tegenwoordig zijn de huisjes in het Doolhof zeer gewild en wonen er nog steeds veel oorspronkelijke Volendammer families. Let op de typerende voordeuren in felle kleuren, de minuscule voortuintjes en de vele katjes die hier rondwandelen.
De smalle straatjes hebben poëtische namen als ‘Achterom‘, ‘Zeegang‘ en ‘Visserspad‘ – een wandeling hier is als een reis terug in de tijd.
Culinaire geheimen van Volendam
Traditionele visrokerijen
Ver weg van de toeristische restaurants aan de haven vind je de authentieke visrokerijen van Volendam. Hier wordt al generaties lang volgens traditionele methoden vis gerookt. De kunst van het roken wordt doorgegeven van vader op zoon, en elke rokerij heeft zijn eigen geheime recept voor de perfecte gerookte paling.
Een bezoek aan zo’n ambachtelijke rokerij is een bijzondere ervaring. De karakteristieke geur van rookhout vult de lucht, terwijl de palingen langzaam goudbruin kleuren in de eeuwenoude rokerijen.
Locals weten precies wanneer ze moeten komen – vroeg in de ochtend, als de eerste partij vis net uit de rokerij komt. De beste rokerijen zijn te vinden in de zijstraten van de Julianaweg, waar weinig toeristen komen.
Verborgen eetcafés met lokale specialiteiten
Vergeet de drukke restaurants aan de haven – de beste Volendamse vis eet je in de kleine eetcafés waar de locals komen. Deze onopvallende tentjes serveren authentieke gerechten volgens oude familiegeheimen. Hier vind je specialiteiten die je nergens anders proeft, zoals:
- Volendammer visstoof met seizoensgroenten
- Vers gerookte makreel op traditioneel zuurdesembrood
- Huisgemaakte visserssoep met lokale garnalen
- Gebakken paling volgens grootmoeders recept
- Traditionele ‘zoete broodjes‘ als nagerecht
Een van deze verborgen parels is Café De Vishoek, verscholen in een steegje nabij het Doolhof. Het interieur is al decennia niet veranderd en de stamgasten komen er al hun hele leven. De eigenaar kent iedereen bij naam en de dagverse vis komt rechtstreeks van de lokale vissers.
Onontdekte wandelroutes
De Pieterman wandeling
Een van de mooiste maar minst bekende wandelingen in Volendam is de Pieterman route. Deze historische wandeling volgt het pad dat de vissers vroeger namen van hun huizen naar de haven. De route begint bij de oude visafslag en slingert door smalle steegjes en verborgen hofjes die je anders nooit zou ontdekken.
Onderweg passeer je verschillende historische punten, zoals de oude scheepswerf waar vroeger botters werden gebouwd en gerepareerd. Ook kom je langs de laatste overgebleven nettenbaan, waar vroeger visnetten werden gedroogd en gerepareerd.
De route eindigt bij het Pieterman monument, een eerbetoon aan de vissers die op zee zijn gebleven.
Het oude havengebied
Het contrast tussen de toeristische haven en het oude havengebied kon niet groter zijn. Terwijl de meeste bezoekers zich verzamelen rond de moderne haven, ademt het oude havengebied nog de sfeer van weleer. Hier liggen nog enkele authentieke botters aangemeerd en worden visnetten gerepareerd zoals dat al eeuwen gebeurt.
Wandel vroeg in de ochtend langs de oude kade om de vissers bezig te zien met hun dagelijkse werk. De geur van verse vis en touw vult de lucht, meeuwen scheren over het water en oude vissers vertellen graag hun verhalen aan wie de tijd neemt om te luisteren.
Lokale tradities beleven
Religieuze feesten en processies
Weinig bezoekers weten dat Volendam een levendige katholieke gemeenschap heeft met unieke tradities die teruggaan tot de middeleeuwen. De imposante Sint Vincentiuskerk is niet alleen een architectonisch hoogstandje, maar vormt nog steeds het spirituele hart van het dorp. Tijdens religieuze feestdagen komt de gemeenschap samen voor indrukwekkende processies.
Een bijzondere traditie is de jaarlijkse Maria-omgang in mei, waarbij een Mariabeeld door de oude straten van het dorp wordt gedragen. De route is versierd met bloemen en kaarsen, en veel oudere dorpsbewoners dragen voor deze gelegenheid nog hun traditionele klederdracht.
Ook de Sint Nicolaasviering in december heeft in Volendam een eigen karakter, met een speciale viering in de haven waar de Sint per boot arriveert.
De klederdracht van binnenuit
Hoewel de klederdracht van Volendam wereldberoemd is, kennen weinigen het échte verhaal erachter. De traditionele dracht wordt nog steeds gedragen door enkele oudere dorpsbewoners, niet voor toeristen maar uit overtuiging. Deze authentieke dragers zijn de laatste hoeders van een eeuwenoude traditie.
De originele klederdracht is veel gedetailleerder dan de versimpelde kostuums in de souvenirwinkels. Elk onderdeel heeft een betekenis en de patronen in het borduurwerk vertellen verhalen over de drager.
Bijzonder zijn de ‘heiligendagen‘ waarop sommige oudere dames hun mooiste klederdracht dragen, compleet met antieke sieraden die al generaties in de familie zijn.
Verblijven als een local
Authentieke B&B’s
Ver weg van de grote hotels vind je in Volendam charmante Bed & Breakfasts in authentieke vissershuizen. Deze kleinschalige accommodaties worden vaak gerund door lokale families die hun gasten met typisch Volendamse gastvrijheid ontvangen. Ze delen graag hun insider kennis over het dorp en kunnen je de weg wijzen naar plekken die je in geen enkele reisgids vindt.
Veel van deze B&B’s bevinden zich in het oude centrum, waar je ’s ochtends wakker wordt met het geluid van meeuwen en het zicht op de karakteristieke rode daken.
De kamers zijn vaak ingericht met antieke meubels en familiefoto’s die de rijke geschiedenis van het pand vertellen.
Historische vissershuisjes
Voor een werkelijk unieke ervaring kun je in Volendam ook overnachten in een gerestaureerd vissershuisje. Deze monumentale pandjes zijn met zorg opgeknapt en bieden moderne comfort zonder hun historische karakter te verliezen. De lage deurposten, steile trappen en karakteristieke bedstedes geven je het gevoel terug in de tijd te reizen.
Dit authentieke vissersdorp in Noord-Holland blijft bezoekers verrassen met zijn rijke geschiedenis, verborgen parels en hartelijke locals. Wie de tijd neemt om verder te kijken dan de toeristische façade, ontdekt een Volendam dat nog steeds klopt in het ritme van vroeger – een levend stukje Nederlands erfgoed waar tradities en moderne tijd harmonieus samengaan.
