Als je denkt aan typisch Nederlandse souvenirs, dan is de kans groot dat je meteen dat karakteristieke blauwwitte aardewerk voor je ziet. Delfts Blauw is als belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur en erfgoed uitgegroeid tot een wereldwijd bekend symbool van Nederlandse creativiteit en vakmanschap. Van traditionele windmolentableaus tot moderne designobjecten – dit iconische aardewerk blijft mensen wereldwijd fascineren.
Inhoudsopgave
De oorsprong van Delfts Blauw
Het verhaal van Delfts Blauw is onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse handelsgeschiedenis en ondernemingsgeest. Toen de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in de 17e eeuw Chinees porselein naar Nederland bracht, was de Nederlandse elite er instant verliefd op. De vraag naar dit exotische porselein was zo groot, dat Nederlandse pottenbakkers besloten om hun eigen versie te maken.
De timing kon niet beter zijn – door politieke onrust in China stagneerde de import van porselein, waardoor er een gat in de markt ontstond. De Delftse plateelbakkers sprongen hier handig op in. Ze ontwikkelden een techniek om hun aardewerk te voorzien van een witte tinglazuur, waarop ze met kobaltblauw traditionele Chinese motieven naschilderden.
Wat begon als een imitatie van Chinees porselein, groeide uit tot een kunstvorm met een eigen identiteit. De eerste Delftse plateelbakkerij werd opgericht in 1584, en al snel volgden er meer. Op het hoogtepunt van de productie, tussen 1650 en 1750, waren er in Delft alleen al 33 plateelbakkerijen actief. Elk had zijn eigen specialiteit en signatuur, maar allemaal droegen ze bij aan de groeiende reputatie van Delfts Blauw.
Het traditionele productieproces
Het maken van Delfts Blauw is een fascinerend proces dat veel vakmanschap vereist. Het begint allemaal met de juiste klei, die zorgvuldig wordt gevormd tot de gewenste vorm – of het nu een bord, vaas of tegel is. Deze vormen worden vervolgens voor de eerste keer gebakken op een temperatuur van ongeveer 1000°C. Dit wordt ook wel de biscuitbakking genoemd.
Na deze eerste bakking zijn de voorwerpen nog poreus en hebben ze een lichtgele kleur. Ze worden dan ondergedompeld in een bad van tinglazuur, dat wit en ondoorzichtig is. Dit glazuur vormt de perfecte ondergrond voor de karakteristieke blauwe decoraties.
Het beschilderen gebeurt met kobaltoxide, wat in eerste instantie zwart is. Het is dan ook een hele kunst voor de schilders om te visualiseren hoe hun werk er uiteindelijk uit zal zien, want pas na de tweede bakking op 800°C verandert de kleur in het kenmerkende blauw. Dit vereist niet alleen technische vaardigheid maar ook veel ervaring en een goed voorstellingsvermogen.
De karakteristieke blauwe kleur
Wat Delfts Blauw zo bijzonder maakt, is niet alleen het ontwerp maar vooral die kenmerkende blauwe kleur. Het geheim zit in het gebruik van kobaltoxide, een mineraal dat al sinds de oudheid bekend staat om zijn intense blauwe kleur. Wanneer dit oxide wordt vermengd met het witte tinglazuur en verhit wordt, ontstaat die karakteristieke helderblauwe tint die we allemaal kennen.
Het proces is zo delicaat dat zelfs de kleinste variatie in temperatuur of samenstelling kan leiden tot verschillende tinten blauw. Dit maakt elk stuk Delfts Blauw uniek – geen twee handbeschilderde stukken zijn precies hetzelfde.
Voor het ongetrainde oog lijkt Delfts Blauw misschien uniform van kleur, maar kenners weten beter. Er bestaan talloze nuances in de blauwtinten, variërend van diep donkerblauw tot subtiele, bijna transparante tinten. Deze verschillen ontstaan niet alleen door het productieproces, maar ook door de hand van de kunstenaar die de decoraties aanbrengt.
Historische productiecentra
Als we het over historische productiecentra hebben, dan kunnen we niet om De Porceleyne Fles heen, tegenwoordig bekend als Royal Delft. Opgericht in 1653, is dit de laatste overgebleven traditionele Delftse plateelbakkerij van de 33 die er ooit waren. Het bedrijf heeft alle stormen doorstaan en produceert nog steeds handgemaakt Delfts Blauw volgens eeuwenoude tradities.
Jaarlijks worden hier ongeveer 50.000 handbeschilderde stukken geproduceerd – een indrukwekkend aantal gezien het arbeidsintensieve proces.
In de bloeitijd van Delfts Blauw waren er tientallen plateelbakkerijen actief. Elk had zijn eigen specialiteit en signatuur. Zo was De Grieksche A bekend om zijn verfijnde decoraties, terwijl Het Jonge Moriaanshooft zich specialiseerde in alledaags gebruiksgoed. Hoewel de meeste van deze historische werkplaatsen niet meer bestaan, leven hun technieken en designs voort in moderne producties.
De plateelbakkerijen waren niet alleen productiebedrijven, maar ook opleidingscentra waar kennis werd doorgegeven van meester op leerling. Deze traditie van kennisoverdracht is een van de redenen waarom de techniek van het maken van Delfts Blauw bewaard is gebleven tot op de dag van vandaag.
Populaire decoratieve motieven
Hoewel Delfts Blauw begon als imitatie van Chinees porselein, ontwikkelden de Nederlandse plateelschilders al snel hun eigen stijl. Typisch Nederlandse taferelen werden steeds populairder: windmolens, vissersboten, historische gebouwen en landschappen.
Deze afbeeldingen vertellen verhalen over het dagelijks leven in Nederland en zijn daarmee een waardevol historisch document geworden.
Bijzonder populair zijn de Hollandse stadsgezichten, waarbij bekende Nederlandse gebouwen en plekken worden vereeuwigd op borden en tegels. Deze stukken zijn niet alleen decoratief, maar geven ook een fascinerend beeld van hoe Nederland er eeuwen geleden uitzag.
Naast de stadsgezichten zijn bloemen- en dierenmotieven altijd geliefd geweest. Tulpen, natuurlijk, maar ook andere bloemen worden met grote precisie en detail op het aardewerk aangebracht. Vogels, vooral de exotische soorten die via de VOC bekend werden in Nederland, vormen een ander geliefd thema.
Van gebruiksvoorwerp tot kunst
Oorspronkelijk werd Delfts Blauw vooral gebruikt voor alledaagse voorwerpen zoals borden, schalen en kruiken. Deze gebruiksvoorwerpen waren niet alleen functioneel, maar brachten ook een stukje schoonheid in het dagelijks leven. Veel van deze voorwerpen werden speciaal gemaakt voor specifieke gelegenheden, zoals geboorte- en huwelijksborden.
Interessant is dat zelfs de meest alledaagse voorwerpen vaak rijk versierd waren. Een simpele melkkan kon versierd zijn met ingewikkelde patronen en afbeeldingen. Dit laat zien hoe belangrijk decoratieve kunst was in het dagelijks leven van onze voorouders.
In de moderne tijd heeft Delfts Blauw zich ontwikkeld tot veel meer dan alleen traditioneel aardewerk. Hedendaagse ontwerpers experimenteren met de karakteristieke blauwe kleur en traditionele motieven in nieuwe contexten. Je vindt het terug in moderne kunstinstallaties, mode-accessoires en zelfs in architectuur.
Een mooi voorbeeld hiervan is de manier waarop Delfts Blauw wordt toegepast in hedendaags design. Denk aan moderne vazen die traditionele motieven combineren met strakke vormen, of aan experimentele kunstwerken die spelen met de bekende blauw-witte esthetiek. Deze nieuwe toepassingen zorgen ervoor dat Delfts Blauw relevant blijft voor nieuwe generaties.
Delfts Blauw vandaag de dag
Hoewel Royal Delft de laatste traditionele producent is, zijn er tegenwoordig verschillende moderne bedrijven die Delfts Blauw-geïnspireerde producten maken. Deze nieuwe producenten brengen vaak een frisse kijk op het traditionele ambacht, waarbij ze moderne technieken combineren met historische designs.
De hedendaagse productie varieert van handbeschilderde luxe stukken tot betaalbare souvenirs. Het belangrijkste verschil zit vaak in de productiemethode: waar traditionele stukken volledig met de hand worden beschilderd, maken moderne producenten vaak gebruik van transferprints en andere mechanische technieken.
De laatste jaren zien we steeds meer vernieuwende interpretaties van Delfts Blauw. Jonge ontwerpers experimenteren met de traditionele techniek en esthetiek, wat leidt tot spannende nieuwe producten. Denk aan street art-geïnspireerde patronen op traditioneel aardewerk, of moderne gebruiksvoorwerpen met een Delfts Blauw twist.
Verzamelen en waarderen
Voor verzamelaars is het herkennen van authentiek Delfts Blauw essentieel. Traditioneel handbeschilderd Delfts Blauw is te herkennen aan verschillende kenmerken. Let bijvoorbeeld op het merkteken aan de onderzijde – echte stukken hebben een duidelijk fabrieksmerk. Ook de kwaliteit van het schilderwerk is een belangrijke indicator: handbeschilderde stukken tonen kleine onregelmatigheden die juist hun charme vormen.
Een ander belangrijk kenmerk is de glazuurlaag. Authentiek Delfts Blauw heeft een dikke, glanzende glazuurlaag die soms kleine oneffenheden vertoont. Modern massaproductiewerk heeft daarentegen vaak een dunnere, zeer egale glazuurlaag.
De waarde van Delfts Blauw wordt bepaald door verschillende factoren. Ouderdom, zeldzaamheid, conditie en maker spelen allemaal een rol. Antieke stukken uit de 17e en 18e eeuw zijn natuurlijk het meest waardevol, vooral als ze in goede staat verkeren. Maar ook moderne handbeschilderde stukken kunnen behoorlijk prijzig zijn, vanwege het arbeidsintensieve productieproces.
Voor verzamelaars is het interessant om te weten dat de waarde van Delfts Blauw relatief stabiel blijft. Als cultureel erfgoed blijft er wereldwijd vraag naar kwalitatief hoogstaande stukken, zowel antiek als modern.
Delfts Blauw als cultureel erfgoed
De erkenning van Delfts Blauw als UNESCO immaterieel erfgoed in 2020 bevestigt de belangrijke culturele waarde van dit ambacht. Deze status helpt niet alleen bij het behoud van de traditionele technieken, maar zorgt ook voor internationale erkenning van het vakmanschap dat hierbij komt kijken.
Het belang van Delfts Blauw voor de Nederlandse identiteit kan nauwelijks worden overschat. Het vertelt het verhaal van Nederlandse ondernemingszin, creativiteit en ambachtelijk meesterschap. Van souvenirwinkels tot koninklijke geschenken – Delfts Blauw blijft een belangrijk visitekaartje voor Nederland.
Tips voor aanschaf
Voor wie zelf een stuk Delfts Blauw wil aanschaffen, zijn er verschillende mogelijkheden. De fabriek van Royal Delft heeft een eigen winkel waar je gegarandeerd authentieke stukken vindt. Daarnaast zijn er gespecialiseerde kunsthandelaren en antiekwinkels die kwalitatief hoogwaardige stukken aanbieden.
Bij de aanschaf van Delfts Blauw is het belangrijk om op een aantal zaken te letten:
- Controleer het merkteken
- Bekijk de kwaliteit van het schilderwerk
- Let op de dikte en kwaliteit van het glazuur
- Vraag naar een certificaat van echtheid bij duurdere stukken
- Vergelijk prijzen tussen verschillende aanbieders
Onderhoud en verzorging
Goed onderhoud is essentieel om je Delfts Blauw in optimale conditie te houden. Gebruik alleen milde schoonmaakmiddelen en vermijd agressieve chemicaliën. Handwas heeft de voorkeur boven de vaatwasser, vooral bij antieke of waardevolle stukken.
Voor het bewaren van Delfts Blauw is een stabiele omgeving belangrijk. Vermijd direct zonlicht en grote temperatuurschommelingen. Bij het tentoonstellen is het aan te raden om waardevolle stukken achter glas te plaatsen of op een veilige plek te zetten waar ze niet makkelijk kunnen vallen of beschadigen.
Conclusie
Delfts Blauw is veel meer dan alleen een traditioneel ambacht – het is een levende kunstvorm die zich blijft ontwikkelen. Terwijl de historische technieken worden gekoesterd en doorgegeven, zorgen nieuwe generaties kunstenaars en ontwerpers voor frisse interpretaties die het ambacht relevant houden voor de toekomst.
Of je nu geïnteresseerd bent in de geschiedenis, het verzamelen of gewoon op zoek bent naar een mooi stuk Nederlands erfgoed – Delfts Blauw blijft fascineren en inspireren. Het is een tijdloos ambacht dat de Nederlandse identiteit belichaamt en tegelijkertijd vooruit blijft kijken naar nieuwe mogelijkheden en toepassingen.
