De Alkmaarse kaasmarkt behoort tot de meest iconische bezienswaardigheden van Nederland en trekt jaarlijks duizenden bezoekers. Op het historische Waagplein ontvouwt zich elke vrijdag een fascinerend schouwspel dat al sinds 1365 vrijwel onveranderd is gebleven. In deze gids nemen we je mee in de geheimen van dit culturele erfgoed en leren we je hoe je optimaal kunt genieten van je bezoek aan de kaasmarkt.
Inhoudsopgave
De rijke historie van de Alkmaarse kaasmarkt
Van middeleeuwen tot modern toerisme
De geschiedenis van de Alkmaarse kaasmarkt gaat terug tot 1365, toen de stad het officiële recht kreeg om een waag te plaatsen en markten te organiseren. In die tijd was kaas al een belangrijk handelsgoed en Alkmaar groeide uit tot het centrum van de kaashandel in Noord-Holland. Het majestueuze Waaggebouw, dat nog steeds het hart vormt van de kaasmarkt, werd gebouwd in 1582 en getuigt van de bloeiende handel die de stad veel welvaart bracht.
Door de eeuwen heen heeft de kaasmarkt zijn authentieke karakter weten te behouden. Waar vroeger boeren en handelaren hier daadwerkelijk hun zaken deden, is het nu een levende demonstratie van een eeuwenoude traditie. Toch zijn de rituelen en gebruiken nog precies dezelfde als honderden jaren geleden.
Het prestigieuze kaasdragersgilde
Het Alkmaarse kaasdragersgilde is een van de laatste werkende gilden in Nederland en draagt met trots deze traditie voort. Het gilde bestaat uit 30 kaasdragers, die allemaal een specifieke rol vervullen tijdens de markt. De kaasdragers zijn herkenbaar aan hun traditionele witte kleding en kleurrijke strohoed, waarbij de kleur van de linten hun functie aangeeft.
Het beroep van kaasdrager wordt van generatie op generatie doorgegeven, en het is een grote eer om tot het gilde te behoren.
De fysieke inspanning is aanzienlijk – de kazen wegen tussen de 13 en 17 kilo per stuk en worden met speciale berries (houten draagstel) gedragen. De techniek van het dragen is een kunst op zich en vereist jaren van training.
Praktische informatie voor je bezoek
Openingstijden en beste bezoekperiode
De kaasmarkt vindt plaats op elke vrijdag van april tot en met september, tussen 10:00 en 13:00 uur. Voor de meest optimale ervaring is het aan te raden om vroeg te komen, idealiter rond 9:30 uur. Op dit tijdstip kun je nog een goede plek bemachtigen en zie je de kaasdragers hun voorbereidingen treffen. Het spektakel trekt veel bezoekers, vooral in de zomermaanden, dus wees voorbereid op drukte.
De markt gaat door weer en wind, maar bij extreme weersomstandigheden kan de demonstratie worden afgelast. Het is daarom verstandig om bij twijfelachtig weer de website van de VVV Alkmaar te raadplegen voor actuele informatie.
Bereikbaarheid en parkeren
Alkmaar is uitstekend bereikbaar met zowel auto als openbaar vervoer. Met de trein stap je uit op station Alkmaar, waarna je in ongeveer 10 minuten naar het Waagplein loopt. Kom je met de auto, dan kun je het beste parkeren in een van de parkeergarages rond het centrum. De meest praktische opties zijn:
- Parkeergarage De Karperton (Karperton 25)
- Parkeergarage Schelphoek (Schelphoek 4)
- Parkeergarage De Vest (Kanadastraat 2)
Vanaf deze parkeergarages is het Waagplein gemakkelijk te voet bereikbaar.
Tips voor het fotograferen
De kaasmarkt biedt talloze fotogenieke momenten, maar voor de beste foto’s moet je wel even strategisch te werk gaan. Enkele tips voor de perfecte kiekjes:
- Kom vroeg voor foto’s zonder grote mensenmassa’s
- Zoek een hogere positie voor overzichtsfoto’s (bijvoorbeeld vanaf een van de cafés met terras)
- Let op de bijzondere momenten zoals het handjeklap en het wegen van de kazen
- Probeer ook details vast te leggen zoals de traditionele klederdracht en de berries
- De ochtendzon geeft vaak het mooiste licht voor foto’s van het Waaggebouw
Het traditionele kaasmarkt ritueel
De rol van de kaasdragers
Het schouwspel op de kaasmarkt draait om een zorgvuldig uitgevoerd ritueel waarbij verschillende gildeleden hun eigen specifieke taken hebben. De kaasdragers, verenigd in ‘vemen’ (ploegen) van vier personen, zijn verantwoordelijk voor het transport van de kazen. Ze dragen de kazen op berries, waarbij een perfecte balans en juiste looptechniek essentieel zijn.
Naast de dragers zijn er ook de kaaszetters, die de kazen op de juiste manier neerleggen voor inspectie, en de waagmeesters, die toezicht houden op het correct wegen van de kazen. Het samenspel tussen deze verschillende functies vormt een fascinerend schouwspel dat al eeuwenlang vrijwel onveranderd is gebleven.
Klederdracht en tradities
De traditionele kleding van de gildeleden is niet alleen schilderachtig, maar ook functioneel. Het witte uniform bestaat uit een linnen broek en jas, aangevuld met een kleurrijke strohoed. De linten aan de hoeden geven de verschillende functies aan:
- Oranje voor de kaasdragers
- Blauw voor de kaaszetters
- Geel voor de waagmeesters
- Rood-wit voor de provoost (leider van het gilde)
Het eeuwenoude handjeklap systeem
Een van de meest intrigerende aspecten van de kaasmarkt is het traditionele handjeklap systeem, waarmee de prijs van de kazen wordt bepaald. Kopers en verkopers onderhandelen door elkaar in de hand te slaan, waarbij elke klap een specifieke betekenis heeft. Dit systeem ontstond in een tijd waarin handelaren discreet wilden onderhandelen zonder dat concurrenten konden meeluisteren.
De handelsrituelen worden begeleid door kaasdragers die de uitonderhandelde partijen naar de Waag brengen om te worden gewogen. Het wegen gebeurt nog steeds op de historische weegschaal in het Waaggebouw, waar de officiële waagmeester toezicht houdt op een eerlijk proces.
Kaassoorten op de markt
Van jong tot oud: de verschillende soorten
Op de Alkmaarse kaasmarkt vind je voornamelijk twee iconische Nederlandse kaassoorten: Goudse en Edammer kazen. Deze worden in verschillende rijpingsstadia aangeboden:
- Jong (4-8 weken gerijpt): mild en romig van smaak
- Belegen (2-7 maanden gerijpt): voller van smaak met een stevige textuur
- Oud (meer dan 10 maanden gerijpt): pittig en kruidig met een brokkelige structuur
- Overjarig (meer dan 1 jaar gerijpt): zeer intens van smaak met zoutkristallen
Elke kaas wordt voor de handel zorgvuldig gekeurd op smaak, consistentie en rijping. De keurmeesters boren in de kazen om de kwaliteit te controleren, een traditie die al eeuwenlang wordt toegepast.
Kaas proeven en kopen
Hoewel de kaasmarkt tegenwoordig voornamelijk een demonstratie is, kun je in de omliggende winkels en bij stalletjes wel degelijk verse kaas kopen en proeven. Veel kaashandelaren bieden proeverijen aan waarbij je verschillende soorten en rijpingstadia kunt vergelijken. Dit is een uitgelezen kans om de subtiele smaakverschillen tussen de verschillende kazen te ontdekken.
Enkele tips voor het kopen van kaas:
- Vraag om een proefje voordat je koopt
- Laat je adviseren over de rijpingstijd die het beste bij jouw smaak past
- Informeer naar de mogelijkheden voor vacuümverpakking als je de kaas wilt meenemen op reis
- Koop bij voorkeur ’s ochtends als de kaas het meest vers is
Maak je bezoek compleet
Kaasmuseum en rondleidingen
Een bezoek aan het Kaasmuseum in het historische Waaggebouw is de perfecte aanvulling op het bijwonen van de kaasmarkt. Hier ontdek je niet alleen de complete geschiedenis van de Nederlandse kaasproductie, maar krijg je ook inzicht in het leven van de kaasdragers door de eeuwen heen. Het museum biedt rondleidingen in verschillende talen, waarbij enthousiaste gidsen je meenemen in de fascinerende wereld van de kaashandel.
Tijdens een rondleiding leer je onder andere:
- Hoe kaas wordt gemaakt van melk tot eindproduct
- Welke gereedschappen vroeger werden gebruikt
- Waarom Alkmaar zich ontwikkelde tot kaasstad
- Wat de verschillende rituelen op de markt betekenen
Horeca rondom de markt
Het Waagplein wordt omringd door gezellige cafés en restaurants waar je kunt genieten van een hapje en drankje met perfect uitzicht op de kaasmarkt. Veel etablissementen openen speciaal vroeg op marktdagen en serveren typisch Nederlandse gerechten. Een aantal aanraders zijn:
- Grand Café Klunder voor een traditioneel Nederlands ontbijt
- Restaurant De Waag voor lunch met uitzicht op het plein
- Café ’t Fornuis voor een kopje koffie met Alkmaarse specialiteiten
Combinatie met andere bezienswaardigheden
Na je bezoek aan de kaasmarkt is het zeer de moeite waard om de rest van het historische centrum van Alkmaar te verkennen. De stad heeft een rijk verleden dat zich weerspiegelt in de prachtige architectuur en interessante bezienswaardigheden. Ontdek nog meer schatten in deze prachtige provincie tijdens je bezoek aan de kaasmarkt.
Een wandeling door de binnenstad brengt je langs:
- De Grote of Sint-Laurenskerk
- Het Oude Stadhuis
- De historische grachten met karakteristieke pakhuizen
- Het Nationaal Biermuseum De Boom
- De Molen van Piet
Door de combinatie van historie, traditie en moderne toeristische voorzieningen is een dagje Alkmaar een unieke ervaring die je niet snel zult vergeten. Vergeet niet je camera mee te nemen en geniet van dit levende stukje Nederlands cultureel erfgoed!
